
Задание по практикуму «Латинская палеография».
Постарайтесь самостоятельно прочитать текст рукописи, а затем проверьте себя, открыв подсказку.
СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 47. Картон 625, № 1.
Краткое каталожное описание:
Исихий. Комментарий на книгу Левит. (Hesychii sive Isichii presbyteri Hierosolymitani Expositio in Leviticum, liber VII). Фрагмент.
Исторический комментарий:
Исихий, в латинской традиции – Гезихий (ум. ок. 450 г.), монах и священник родом из Иерусалима, греческий богослов и автор экзегетических сочинений, один из учеников Григория Назианзина, почитается как учитель Церкви. Традиция приписывает ему составление комментария ко всем книгам Священного Писания. Далеко не все труды Исихия сохранились до наших дней; отдельные его сочинения были приписаны позднейшей традицией другим авторам (например, Афанасию Великому), и напротив, ему самому были ошибочно атрибутированы чужие сочинения. К числу последних относится, вероятно, Комментарий на Книгу Левит, сохранившийся исключительно в латинском варианте и опирающийся в отношении библейского текста на версию Вульгаты, а не Септуагинты. Петербургский фрагмент представляет собой окончание (предпоследний лист) последней, седьмой книги комментария; известно три других фрагмента той же рукописи, хранящиеся в ОР РНБ (фрагм. б/н), в Баварской государственной библиотеке в Мюнхене (Clm 29402-1) и в Государственном архиве Альтенбурга (Misc. Z. 89).
СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 47. Картон 625, № 1.
Краткое каталожное описание:
Исихий. Комментарий на книгу Левит. (Hesychii sive Isichii presbyteri Hierosolymitani Expositio in Leviticum, liber VII). Фрагмент.
Л. 1.
Mihiautemnimishono-
rificati sunt amici tui, Deus,
nimis confortatus est
principatus est princi-
patus eorum. Dinume-
rabo eos, et super hare-
na[m] multiplicabuntur.
Hi terrenam non habent
sapientiam, nec in his
quæagunt, corruptibi-
lemretributionem
quaerunt. Propter
quod non speciale quip-
piamill[orum, sed quod]-
cunque [egerint man]-
datum, [sanctum Deo est.]
Sed nec eligetur inter
bonum et malum. Id est
inter deterius et me-
lius. Non est enim eo-
rum faclis discretio.
Quia etsi alterutrum
superant, quemammo-
dum stella stellam in
gloria differentes,
sed omnes in cœlo sunt.
Ut reuerasequentes
cœlestria, et a solo eo,
qui idoneusestdiscer-
neresanctos, cognoscuntur.
Secundum hancrationem
oportetintelle[gi:]
Non eligetur ne[c bonum,]
nec malum, nec [altero]
commutabitur.
Cum enim nullus [de eis]
sit, qui respui po[ssit,]
quem quo comm[utabis,]
aut quid magis [eliges],
nostræ non est [dijudi]-
care uirtutis. His ergo
superaedifican[s, addidit]
quæ [sequuntur:]
Si quis mutauer[it, et quod]
mutatum est, [et pro]
quo mutatum e[st,
sanctificabitur Domino,] et [non ri-
dimetur]. Qui[a ergo]
omnium cursus [diuinus]
et sublimis, et s[upernæ]
conuersationi [proxi]-
mus est, frus[tra cona]-
ris hunc resp[uere.]
Alium autem p[ro eo in]-
troducere, et [consecra]-
re Deo quasi me[liorem.]
Non est tuum (hoc)
discernere, n[eque hunc]
illo inter sanctos [appella]-
re deteriore[m.]
Quod etiam ex h[istoria]
facto cognosc[e.]
Л. 1 об.
[Paulus] aliquando et Bar-
[nabas] inter semetipsos
[con]tenderunt. Barna-
[bas e]nim dicebat
[deber]e adsumi Marcum:
[Paulu]s autem dicebat,
[eu]m semel recessit
[a Pam]phylia, et qui non
[concu]rrit eis in opere,
[non d]ebere adsumi.
[Facta e]st autem inter
[eos ta]lis contentio, ita
[ut disc]ederent ab inui-
[cem, e]t Barnabas adsump-
[to Mar]co nauigaret Cy-
[prum,] P[aulusautem
eligen]sSilam, [traditusest
gr]atiæ Dei.
[Uidesqu]omodomutauit
[melius,] sicut æstimauit,
[deteri]ore. Ipsum autem
[quod m]utatum est et
[pro qu]o mutatum est,
[factu]m est sanctum.
[Sylam e]nim, sicut aptio-
[rem M]arco, ad ministe-
[rium p]rædicationis ele-
[git, no]n tamen expulsus
[est Ma]rcus. Barna-
[bas quippe] eum adsu-
[mens,] abiit Cyprum,
et eum eo praedicabat.
Et intantum erat mag-
nus, ut et euangelista unus
de quattuor fieret.
Ergo Paulus retractans,
et cognoscens, quia nul-
lus sanctorum respuendus
est, nec potest aliquis
eorum, qui perfecte
profecerunt, hunc di-
cere deteriorem, nec
illummeliorem.
Ipse rursus Marcum
[adsumpsit,] et ad Timo-
theum scribebat:
[Adsume] Marcum, de-
[duc tecum,] est enim
mihi utilis in ministerio.
Non ergo intendatis,
quis inter hos bonus
aut malus, sed nec com—
mutes alterum altero.
Et non redimitur.
Cui enim nihil minus est,
qua redemptione eget?
Si autem et adfinitatem
oportet intellige re-
demptionem, quem-
ammodum Aquila ædidit,
recte adfinis non effici-
etur: talis enim
[nemo sibi uindicabit gubernationem.]
СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 47. Картон 621, № 9-10.
Краткое каталожное описание:
Вергилий. «Энеида»; комментарий Сервия. (VergiliiAeneidaecumServiicommentarioliber V). Фрагмент.
Исторический комментарий:
Рукопись представляет собой отрывок поэмы «Энеида» Публия Вергилия Марона (70 г. до н.э. – 19 г. н.э.), одного из самых почитаемых классиков античной литературы, чьи произведения составляли основу латинской образованности в Средние века. Фрагмент содержит стихи из V книги поэмы 293–315, 322–345 и 466–494, 496–524. Известно, что два других фрагмента из той же рукописи принадлежали немецкому филологу, хранителю, а позднее директору нынешней Баварской государственной библиотеки (1829-1846) Иоганну А. Шмеллеру (Schmeller) (1785–1852), которые в настоящее время хранятся в Баварской государственной библиотеке в Мюнхене (Clm 29216-11). Они содержат стихи 346-405 и 408-465 Vкниги поэмы и, таким образом, восполняют лакуну в стихах Петербургского фрагмента. Разница в размерах этих фрагментов свидетельствует о том, что они использовались для переплётов разных книг. Происхождение их доподлинно неизвестно. Среди Мюнхенских фрагментов рукописей с сочинениями Вергилия под тем же шифром находится ещё несколько листов, которые были извлечены из переплётов рукописей Clm 14135, 14496 и 14654, некогда принадлежавших монастырю св. Эммерама в Регенсбурге. Это вероятное место создания и Петербургского фрагмента. Особенности письма также свидетельствуют о том, что рукопись была создана, по всей видимости, в одном из южногерманских скрипториев, находившихся под влиянием традиций письма монастыря Рейхенау и аббатства Санкт-Галлен. Другое вероятное место создания рукописи — монастырь Тегернзе в Баварии. После секуляризации 1803 года имущество монастыря частью передавалось в библиотеки Мюнхена, частью было продано частным лицам.
Рукописей и фрагментов VIII-XI вв. с текстом Вергилия насчитывается более ста, но комментарии Сервия (конец V в. н. э.) представляют собой более редкий памятник. Петербургский фрагмент содержит комментарии Сервия в виде глосс по правую и левую стороны от текста поэмы. Текст комментария в большинстве случаев повторяет версию комментария, известную как textusvulgatus.
СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 47. Картон 621, № 9-10.
Краткое каталожное описание:
Вергилий. «Энеида»; комментарий Сервия. (VergiliiAeneidaecumServiicommentarioliber V). Фрагмент.
Л. 1 (Aen. V, 293-315).
[Hoc pius Aeneas misso certamine tendit]
<Gramineum in campum, quemcollibusundiquecuruis
Cingebantsiluæ, mediaque in ualletheatri
Circus erat; quo se multis cum milibus heros
290 Consessu medium tulit exstructoque resedit.
Hic, qui forte uelint rapido contendere cursu,
inuitat pretiis animos, et præmia ponit.>
Undique conueniunt Teuchri mixtique Sicani,
NisusetEuryalusprimi,
1. Euryalus forma insignis uiridiqueiuuenta,
Nisus amore pio pueri; quos deinde secutus
Aut genetiuum est, et <dicit eum>
ob hoc uenisse, ne a<micum re->
linqueret, aut dist<inguendum>
5 per se, et est nominatiuus plur<alis, ut pueri>
non<re>feramus ad ætatem, s<ed ad agonale>
studium in quo sunt p<uerorum et>
uirorum separata <certamina>.
Nam « andres kai p<aides » dicuntur, licet>
10 non sint unius æta<tis ΠΑΙΔΕ>
ΣΑΝΔΡΕΣ
Regius egregia Priami de stirpe Diores;
Hunc Salius simul et Patron, quorum alter Acarna<n>.
Alter ab Arcadia Tegeæde sanguine gentis;
<Si deriuatiuum f>uerit de
<non sequitur; si Tegeæ> legerimus,
<non stat uersus ni>si addita de
5 <syllaba. deri>uatiuum autem
<ille indicat l>ocus « tum
<lateri atque u>meris Tege-
<æum subligat e>nsem » et Te-
<geum oppidum est> Archadiæ
300 Tum duo Trinacrii iuuenes, Helymus Panopesque
Adsueti siluis, comites senioris Acestæ;
Multi præterea, quos fama obscura recondit.
Aeneas quibus in mediis sic deinde locutus:
«Accipite hæc animis lætasque aduertite mentes.
305 Nemo ex hoc numero mihi non donatus abibit.
Gnosia bina dabo leuato lucida ferro [Справа другой рукой неразб.]
Spicula cælatamque argento ferre bipennem; [Справа другой рукой: habere.]
Omnibus hic erit unus honos, tres præmia primi
Accipient flauaque caput nectentur oliua.
310 Primus equum phaleris insignem uictor habeto;
Alter Amazoniam pharetram plenamque sagittis
Thræiciis, lato quam circum amplectitur auro
Balteus et tereti subnectit fibula gemma;
Tertius Argolica hac galea contentus abito.»
315 Hæc ubi dicta, locum capiunt signoque repente
Л. 1 об (Aen. V, 322-345).
<corripiunt spatia audito limenque relinquunt,
effusi nimbo similes, simul ultima signant,
primus abit longeque ante omnia corpora Nisus
emicat et uentis et fulminis ocior alis;
320 proximus huic, longo sed proximusinteruallo,
insequiturSalius; spatio post deinderelicto>
Tertius <Euryalus;>
EuryalumqueHelimus sequitur; quo deinde sub ipso
Ecce uolatcalcemqueteritiamcalceDiores
325 Incumbens [Над строкой другой рукой: h] umero, spatia et siplurasupersint.
Transeatelapsus prior ambiguumquerelinquat.
Iamque fere spatioextremofessique sub ipsam
Finem aduentabant, leui cum sanguine Nisus
Labitur infelix, cæsis ut forte iuuencis
330 Fusus humum uiridisque super madefecerat herbas.
Hic iuuenis iam uictor ouans uestigia presso
Haut tenuit titubata solo, sed pronus in ipso
Concidit immundoque fimo sacroque cruore.
Non tamen Euryali, non ille oblitus amorum:
335 Nam sese obposuit Salio per lubrica surgens;
Ille autem spissa iacuit reuolutus harena,
Emicat Euryalus et munere uictor amici
Prima tenet, plausuque uolat fremituque secundo.
Post Helimus subit et tunc tertia palma Diores,
340 Hic totum caueæ consessum ingentis et ora
Prima patrum magnis Salius clamoribus implet,
Ereptumque dolo reddi sibi poscit honorem.
Tutatur fauor [Над строкой др. р.: laus(?)] Euryalum lacrimæque decoræ,
<Ipse etiam fletus h>abebat aliquid
<uemistatis, ortus aut a> gaudio propter
<uictoriam inopinatam>, aut certe
5 <ad miserationem> mouendam contra
<eum qui se adserebat esse> uictorem
Gratior et pulchro ueniens [Над строкой др.р.: N] in corpore uirtus.
1. Adiuuat et magna proclamat uoce Diores,
[qui subiit palmæ frustraque ad præmia uenit
ultima, si primi Salio reddentur honores.]
Л. 2 (Aen. V, 466-494).
Non uiris alias conuersaque numina sentis?
Cede deo. dixitque et prœlia uoce diremit.
Ast illum fidi æquales genua ægra trahentem
Iactantemque utroque caput crassumque cruorem
470 Ore eiectantem mixtosque in sanguine dentes
Ducunt ad naues galeam ensemque uocati
Accipiunt, palmam Entello taurumque relinquunt.
Hic uictor superans animis tauroque superbus
«Nate dea, uosque hæc» inquit «cognoscite, Teucri,
475 Et mihi quæ fuerint iuuenali [Над строкой др.р. (?): ti (?)] in corpore uires
Et qua seruetis reuocatum a morte Dareta».
Dixit, et aduersi contra stetit ora iuuenci
Qui donum asstabat pugnæ, durosque reducta
Librauit dextra media inter cornua cestus
480 Arduus, effractoque inlisit in ossa cerebro:
Sternitur exanimisque tremens procumbit humi bos.
Ille super talis effundit pectore uoces:
«Hanc tibi, Eryx, meliorem animam pro morte Daretis
Persoluo; hic uictor cæstus artemque repono». [o исправлено над строкой]
1. ProtinusAeneascelericertaresagitta
Inuitat qui forte uelint et præmia ponit,
Ingentique manu malum de naue Seresti
<malus arbor n>auis
……….……
……….……
5 ….….mitate
<uel quia quasi quibusdam malis li>gneis
<cingitur, quorum u>olubili-
<tate uela facili>us ele-
<uantur>
Erigit et uolucrem traiecto in fune columbam,
Quo tendant ferrum, malo suspendit in alto.
490 Conuenere uiri deiectamque ærea sortem
Accepit galea, et primus clamore secundo
Hyrtacidæ ante omnis exiit locus Hippocoontis;
Quem modo nauali Mnestheus certamine uictor
Nam, ut supra diximus, uicto<r fuit
duorum>.
urbanus uero dicitmod<o
« propemodum »>,
« pene »; namsecundus fu<it. Alii uic>
5 tor « uoti compos » uo<lunt, ut
« rapidusque>
rotis insistere uict<or ». Optauerat>
enim non rediret ext<remus, ut « hoc
uinci>
te, ciues ».
Consequitur, uiridi Mnestheus euinctus oliua.
495 <tertius Eurytion, tuus, o clarissime, frater>
Notissime, qui fuit <Lycaonis filius, Pan->
darus autem secundum Ho<merum
Mineruæ persua->
5 sione singulare Me<nelai et Paridis>
certamen, cum in eo esset
Л. 2 об (Aen. V, 496-524).
Pandare [da исправлено над строкой], qui quondam iussus confundere fœdus.
In medios telum torsisti primus Achiuos.
Extremus galeaque ima subsedit Acestes,
<hoc est « remansit »> — nec enim
proferebatur
<sors quæ rem> anserat sola. — aut cer-
<te « delituit », unde et> subsessores
uocantur
5 <qui occisuri al>iquem delitescunt;
<de quo uerbo ple>nius dicturi sumus
<illo uersu « de>uicta Asia subsedit
<adulter »>.
Ausus et ipse manu iuuenum temptare laborem.
500 Tum ualidis flexos incuruant uiribus arcus
Pro se quisque uiri et depromunt tela pharetris, [r вставлено над строкой]
Primaque per cælum neruo stridente sagitta
Hyrtacidæ iuuenis uolucris diuerberat auras,
Et uenit aduersique infigitur arbore mali.
505 Intremuit malus timuitqueexterrita pennis
Timorem <suum pennis significans>.
Singula <enim animalia habent>
Signa <quibus indicant suum timo->
5 rem, un<de ipse de lupo « caudamque>
remulc<ens subiecit pauitantem>
utero », <item de Caco « turbatumque>
oculis »; <hominum enim timorem>
primi <indicant oculi>.
Ales, et ingenti sonuerunt omnia plausu.
Post acer Mnestheus adducto constitit arcu
Alta petens, pariterque oculos telumque tetendit.
Ast ipsam miserandus auem contingere ferro
510 Non ualuit; nodos et uincula linea rupit
Quis innexa pedem malo pendebat ab alto;
Illa Notos atque atra uolans in nubila fugit.
Tum rapidus, iam dudum arcu contenta parato
Tela tenens, fratrem Eurycion in uota uocauit,
515 Iam uacuo lætam cælo speculatus et alis
Plaudentem nigra figit sub nube columbam.
Decidit exanimis uitamque reliquit in astris
Aereis fixamque refert delapsa sagittam.
Amissa solus palma superabat Acestes,
520 Qui tamen aerias telum contendit in auras
Ostentans artemque pater arcumque sonantem.
Hic oculis subito obicitur magnoque futurum
<superius de h>ac particula secundum
<Jubam artigraph>um tractauimus, sed
dicunt
<alii istas mon>osillabarum rationes
5 <uel produci uel corr>ipi. Sane sciendum na
<turæ esse ut bre>ues sint euphonie
<uel Jubæ ration>e in compositione produ-
<cuntur, si tamen I sequat>ur, quæ licet
non sit consonans,
<potest tamen ind>eclinabile pro
consonante
<haberi>.
Augurio monstrum; docuit post exitus ingens
Seraque terrifici cecinerunt omina uates.
525 [Namque uolans liquidis in nubibus arsit harundo
signauitque uiam flammis tenuisque recessit
consumpta in uentos, cælo ceu sæpe refixa
<poetice dixit secund>um publicam
opinionem
<namut Lucretius> dicituentusaltiora
<petensæt>heriumtorquetignem
secum
<qui tractus imitatur>stellascadentes.
transcurruntcrinemqueuolantiasideraducunt.]
СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 47. Картон 625, № 30.
Краткое каталожное описание:
«Божественная Комедия» Данте Алигьери, отрывок, XVв.
Рукописный пергаменный отрывок из Божественной коммедии Данте Алигьери, отдельный лист, вынутый из переплета. Фрагмент содержит вторую половину XXVII (последние 24 терцины)и первую XXVIII (первые 31 терцина)песен Ада, в которых Данте и Вергилий обследуют восьмой и девятый ров восьмого круга ада, где страдают лживые советчики и зачинатели раздора, соответственно.
Исторический комментарий:
Оригинал Божественной Комедии не сохранился, поэма дошла в примерно восьмистах списках XIV–XVвв. Причем, всю вторую половину XXвека идут неутихающие текстологические споры о соотношении между собой этих списков. Более того, ставится под сомнение и целостность поэмы как таковой, высказывались предположения, что многие терцины могли долго бытовать и передаваться в устной традиции. Важно отметить, что существуют как минимум две редакции Божественной Комедии – «флорентийская» и «ломбардская» (само деление на редакции и их общее количество, естественно, также предмет ожесточенных дебатов), различающиеся прежде всего в языковом отношении. Распространение по Италии списков поэмы совпадает с временем формирования региональных койне, а поскольку Божественная Комедия ко всему прочему была текстом, этот процесс не только сопровождавшим, но во много его и катализировавшим, то естественно, что оба протоязыка и флорентийский, и ломбардский подстраивали поэму под свои находящиеся еще в процессе формирования нормы. Известный нам «академический» текст Божественной Комедии – не что иное как унификация обеих рукописных традиций (с преимуществом в пользу «флорентийского»), проведенная гуманистами XV–XVIвв.
Петербургский отрывок (единственный рукописный фрагмент Божественной Комедии в архивах РФ) не может быть однозначно отнесен ни к «флорентийской», ни к «ломбардской» редакциям, так как в языковом отношении несет черты обеих. Скорее всего, рукопись появилась уже в тот момент, когда как минимум первые шаги по унификации текста поэмы были предприняты. В текстологическом отношении можно отметить лишь две строки, расходящиеся с унифицированным текстом поэмы. Так, на 15я строка левого столбца versoв петербургском фрагменте (Inferno, CantoXVIII, 24) начинается так: «fessodaltacto», в то время как унифицированный текст — «rottodalmento»; на 24й строке (Inferno, CantoXVIII, 33) читаем: «rocto», а в унифицированном – «fesso». Учитывая то, что ‘rotto’ и ‘fesso’ вполне могут быть контекстуальными синонимами, представляется, что в данном случае перед нами случай взаимной замены начала строк 24 и 33, что, возможно, явилось следствием устного бытования поэмы или ее частей.
СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 47. Картон 625, № 30.
Краткое каталожное описание:
«Божественная Комедия» Данте Алигьери, отрывок, XVв.
Рукописный пергаменный отрывок из Божественной коммедии Данте Алигьери, отдельный лист, вынутый из переплета. Фрагмент содержит вторую половину XXVII (последние 24 терцины)и первую XXVIII (первые 31 терцина)песен Ада, в которых Данте и Вергилий обследуют восьмой и девятый ров восьмого круга ада, где страдают лживые советчики и зачинатели раздора, соответственно.
Recto:
- Ma perochegiamai di questofondo
- non torno vivo alcun, siodo il vero
- sanzatemadinfamiatirispondo.
(4) darme e poi fu(i) cordigliero
(5) credendomisicinto fare am(m)enda;
(6) e certo il credermioveniaintero,
(7) Se non fosse il gran prete, a cui mal prendi
(8) che mi rimisenelle prime colpe;
(9) e come e quare, vogliochemintenda.
(10) Mentrechio forma fuid’ossa e di polpe
(11) che la madre mi die, l’operemie
(12) non furon leonine, ma di volpe.
(13) Laccorgimenti e lecoperte vie
(14) io seppitucte, e simenai lor arte,
(15) g’al fine della terra il suonouscie.
(16) Quando mi vidigiu(n)to in quellaparte
(17) di miaetadeoveciascundovrebbe
(18) calarlevele e raccogl(i)er le sarte,
(19) Ciochepria mi piaceaallorm’increbbe
(20) e pentuto e confesso mire(n)dei
(21) ai misero lasso e giovatosarebbe
(22) Lo principe di noviFarisei,
(23) avendoguerrapresso a Laterano,
(24) e non con Saracin ne con Giudei’
(25) Che ciascunsuonimico era cristiano
(26) e nessuno era stato a vincerAcri’
(27) ne mercata(n)te in terra di Soldano,
(28) Ne som(m)o officio ne ordinisacri:
(29) guardoinse ne in me quelcapestro
(30) chesolea fare isuoicintipiùmacri.
(31) Ma come Costantinchiese Silvestro
(32) dentro Sirattiaguerir del(l)a lebbre,
(33) cosi mi chiesequesti p(er) maestro
(34) A guerir de la sua sup(er)bi febbre
(35) domandom(m)iconsigl(i)o e io tacetti
(36) p(er)che le sue parole parveroebbre.
(37) Et poi ridissetuocuor non sospectji
(38) finortassolvo e tuminsegna fare
(39) si come Penestrinointerragecti
(40) Lo ciel(o) poss’ioserrare e diserrare
(41) come tufai p(er)o son due le chiavi
(42) che l mio antecessor non ebbe care
(1a) Allor mi pinserliargomentigravj
(2a) la oveltacer mi fu avvisoil peggio,
(3a) e dissi padre da chetu mi lavi
(4a) Di quelpeccatoov’iomocaderdeggio,
(5a) lungapromessa con lattendercorto
(6a) tifaratriomphar ne l’altoseggio
(7a) Francesco ven(n)e poi com’io fu morto,
(8a) p(er) me ma un dinericherubini
(9a) glidisse Non portare; non mi far torto
(10a) Venir se ne det giutramieimeschini
(11a) p(er)chediedeil consigliofradolente,
(12a) dal quale in qua stato li sono a crini;
(13a) Ch’assolver non sipuo chi non sipente,
(14a) ne pentere e volereinsiemepuossi
(15a) p(er) la contraditionchenol co(n)sente».
(16a) O me dolente come mi riscossi
(17a) quando mi prese dicendomiforse
(18a) tu non pensavich’iologicofossi
(19a) A Minos mi porto e quegliactorse
(20a) octo volte la coda al dossoduro
(21a) e poi che p(er) gran rabbia la si morse
(22a) Disse questi e di rei del focofuro
(23a) p(er) ch’io la dove vedi son p(er)duto
(24а) e sivestitoandando mi rancuro
(25a) Quand’elliebbesuodircosicompiuto
(26a) la fiam(m)a dolorandosipartio
(27a) torcendo e dibactendo il cornoaguto.
(28a) Noipassa(m)m’oltre e io e l ducamio,
(29a) su per lo scogl(i)o infino in sul’altro arco
(30a) checuopreil fosso in chesipaga il fio
(31a) a queichescommettendoacquistancarco.
(33a) Incipit xxviii C(a)n(to) — Inferni
(34a) Chi poriamaipur co(n) parole sciolte
(35a) dicer del(l) sangue e dellepiaghe a pieno
(36a) chi oravidi p(er) narrar piu volte
(37a) Ogne lingua p(er) certoverriameno
(38a) p(er) lo nostro sermone e p(er) la me(n)te
(39a) c’)h(an(n)o a tanto compre(n)der poco seno
(40a) S’els’aunasseancortucta la gente
(41a) chegia in su la fortunata terra
(42a) di Puglia fu del suosangue dolente
Verso:
- per li Troianio p(er) la lungaguerra
- chedellanellafosialtespoglie
- come Livio scrive che non erra
- con quellachesentio di colpidoglie
- per contastare a RubertoGuiscardo;
- e l’altra il cui ossameancorsaccoglie
- a Ceperan, la dove fu bugiardo
- ciascunPugl(i)ese, e là da Tagl(i)acozzo,
- dove sanzarmevinse il vecchioAlardo;
- et qual foratosuomembro e qual mozzo
- mostrasseda equarsarebbenulla
- al modo dellanonabolgiasozzo.
- Giàveggia, per mezzulperdere o lulla,
- com’io vid(i) un così non sipertugia,
- fesso dal tacto infin la ove
- Tra le gambependevan le minugia;
- la curatapareva e ’l tristosacco
- chemerda fa di quelchesitrangugia.
- Mentrechetucto in luivedermattaccho,
- guardommi e con le man sap(er)se il pecto,
- dicendo: «Or vedicomio mi dilaccho!
- vedi come storpiatoeMaometto!
- Dinanzi a me senvapiangendoAlj,
- roctonelvolto dal mento al ciuffect
- E tuctigl(i)altrichetuvedi qui
- seminator di scandalo e di scisma
- fuorvivi, e p(er)o son fessicosì.
- Un diavolo e qua dietrochenaccisma
- sicrudelme(n)te, al tagl(i)o de(l)la spada
- rimettendociascun di questarisma,
- quandavem volta ladolentestrada
- p(er)ocheleferite son richiuse
- prima caltridinanzi
- Ma tu chi se chefuloscoglio muse,
- forse p(er)indugiar dire a la pena
- chegiudicata in su le tue accuse?».
- «Né mortelgiunseancor, necolpalmena»,
- rispuoselmio maestroa tormentarlo;
- ma p(er)darluiesperiencapiena,
- a mechemorto son, convienmenarlo
- p(er)lonferno qua giu di giro in giro;
- e questevercosìcomiotiparlo».
(1a) Piùfuor di cento chequandoludiro,
(2a) sarrestaronnelfosso a riguardarmi
(3a) p(er)maraviglia, obliandoilmartiro
(4a) Ordi a fraDolcin du(n)que chesarmi,
(5a) tucheforsevedrai l sole in breve
(6a) sello non vuol qui tosto seguitarmi,
(7a) sidivivanda, chestrectadineve
(8a) non rechi la vittoria al Noarese,
(9a) caltrimentiacquistar non sarialeve
(10a) Poi chel’un pie p(er)girsenesospese,
(11a) Maometto mi dissestaparola;
(12a) indi a partirsi in terra lodistese.
(13a) Unaltro, cheforataavea la gola
(14a) e tronco ’l nasoinfin sotto le cigl(i)a
(15a) e non aveamaicunaorecchia sola
(16a) ristato a riguardar p(er)maraviglia
(17a) cogl(i)altri, innanzi a gl(i)altriaprilaca(n)na,
(18a) chera di fuordognipartevermigl(i)a
(19a) etdisse otu cui colpa non condan(n)a
(20a) e cuiovidiinsu terra latina
(21a) se troppasimiglianza no(n)mingan(n)a,
(22a) rimembriti di Pier da Medicina,
(23a) semai torni a veder lo dolce piano
(24a) che da Vercelli a Marcalodichina.
(25a) Et fa sapere a due migl(i)or da Fano
(26a) a messer Guido e anche ad Angiolello
(27a) cheselantiveder qui no evano
(28a) gictati saran fuordilorvasello
(29a) e mazeratipressoallaCaptolica
(30a) p(er)tradimento d’un tirannofello.
(31a) Tralisola di Cipri e di Maiolica
(32a) non vide maisì gran fallo Neptuno,
(33a) non da pirate non dagenteargolica.
(34a) Quel traditor chevedepur con l’uno,
(35a) e tienlaterrachetale qui meco
(36a) vorrebbedivedereesserdigiuno
(37a) faravenirli a parlamento seco
(38a) poi farasi, calvento di Focara
(39a) non sarà lor mestiervoto nepreco
(40a) Et io a luiDimostrami e dichiara,
(41a) se vuo’ chi portisudite novella,
(42a) chi ecoluidalavedutaamara
СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 46, Картон 627, № 2.
Кулинарная книга Апиция, коллация Полициано, XV век.
Аннотация:
Позднеантичный античный кулинарный сборник, получивший названия «Апиций» в честь знаменитого римского гурмана Серебряного века. Петербургский фрагмент представляет собой книги VII – X сборника, то есть его заключительную треть. Главную ценность представляют собой коллации Анджело Полициано и его учеников, целью которых были сверка различных списков Апиция, разбивка рукописи на главы и параграфы.

СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 46, Картон 627, № 2.
Кулинарная книга Апиция, коллация Полициано, XV век.
Ius In anguilla piper, ligusticum, apii semen, anetu(m), rus syriacu(m),careota(m), |
mel, acetum, liquamen, oleu(m), sinape et defrutum.|
Ius in anguilla piper ligusticum, rus1 si2riarum, mentam siccam, |
rute baccas, ovorum vitella cocta, mulsum, acetu(m), liquamen, oleu(m), |
coques. |
Explicit liber X |
ContulithuncPolitianuslibrum cum vetusto ipso exemplari |
unde emanasse cetera putantur, quod ex Germania aversum |
Enodo Pontifici Nicolao V dono dedit, indeq(ue) ad Bessarione(m) |
Cardinalem Nicenu(m) mox ad Nicolaum Perottum Episcopum |
Sipontinum, postremo ad Franciscum Maturantium p(er) |
Eiusq(ue) mihi Politiano facta copia e(st),Alpheni Severi Perusini opera |
sic aut(em) pro instituto suo corre contulit Politianus, ut nihil |
hic ab exeplari codex variet. XVII KT Maias Anno |
M CCCC LXXXX, hora ferme diei XXII ad vitoribus |
Laurentio Cyatho & PerroMatheo Uberto Familiarib(us) |
suis in suburbano Laurenti Medicis vinioris ad arni-|
ripam |
Eorum/Enim contuli, cum vetustissimo altero codice de urbinatis Ducis Guidonis |
bibliotheca signu(m)q(ue) hoc apposui, quoties aliubi aprioribus |
Anno Sal. MCCCCLXXXXIII, Quarto nonus dece(m)bris |
hora noctis tertia et ½ in Pauli. Don Politianus
СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 47, «Фрагменты рукописных книг». Картон 625, № 43
Краткое каталожное описание:
Римский миссал, евхаристические молитвы. Фрагмент.
Исторический комментарий:
Миссал представляет собой полное собрание богослужебных тестов с рекомендациями священнику для справления мессы. С конца XIII в. миссал постепенно заменил собой самостоятельные литургические книги (лекционарий, сакраментарий), вобрав в себя также тексты песнопений для хора, составляюшие градуал. Фрагмент содержит начало римского канона мессы (в современном латинском обряде – первая евхаристическая молитва): обращение к Богу с просьбой принять совершаемую жертву, («Teigitur…»), на обороте фрагмента — поминовение живых (Memoriavivorum) и начало ходатайственной молитвы (Intercessio) с обращением к наиболее почитаемым святым (текст обрывается на имени апостола Филиппа). Моменты, во время которых священник осеняет крестным знамением хлеб и вино, отмечены красными крестами; красными буквицами обозначены начала фраз и первые буквы имен святых. Инициал, исполненной в технике раскрашенной гравюры на дереве, изображает сцену жертвоприношения Авраама. В рукописях канон мессы обычно украшает единственная в миссале миниатюра с Распятием; на рубеже XV–XVI вв. в раннепечатных миссалах эта тема жертвоприношения заменяется – с некоторым смещением акцентов – аналогом из ветхозаветной традиции.
СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 47, «Фрагменты рукописных книг». Картон 625, № 43
Краткое каталожное описание:
Римский миссал, евхаристические молитвы. Фрагмент.
Teigiturclementissi|mePater,perIesum | ChristumfiliumtuumDominum | nostrum,supplices |rogamusacpetimus. | Utiaccepta habeas, et benedicashaec | [signum crusic] dona, haecmu[signum crusic]nera, haec | san[signum crusic]cta sacrificial illibata. In | primis, quaetibiofferimus pro ec|clesiatua sancta catholica. Quampa|cificare, custodire, adunare, et re|geredigneris toto orbe terrae | una cumfamulotuo Papa nostro | N. et antistite nostro N. et rege | nostro N. et omnibusorthodoxis, atque | catholice et apostolice fidei cul|toribus. Mementodominefamulorum, [famulorumquetuarumN. Memoriavivorum.]
СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 4, «Материалы по истории отдельных городов и областей Италии». Картон 243, № 33
Краткое каталожное описание:
Диплом Гвидо Сполетского, короля Италии и императора Запада.
Аннотация документа:
Грамота подтверждает права императрицы Агельтруды на монастырь Св. Агаты в Павии; виновный в нарушении этих прав подлежит штрафу в 100 фунтов золота.
СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 4, «Материалы по истории отдельных городов и областей Италии». Картон 243, № 33
Краткое каталожное описание:
Диплом Гвидо Сполетского, короля Италии и императора Запада.
- [Хрисма] In nomine s[an]c[t]ae et individue trinitatis.Uuidodivinafaventeclementia imp[erator] aug[ustus].Omnium fidelium n[ost]ror[um] praesentium scilicet et futurorumcomperiatsollertia, quiaUuichodus, s[an]c[t]ae Parmensis
- ęc[c]l[esi]aeven[erabilis] ep[iscopu]s et archicapellan[us], deprecatusestcelsitudinem n[ost]ram, utdilectissimaeconiugi n[ost]raeAgeltrudiimperatrici et consortemimperii n[ost]ri, monasterium in honore s[an]c[t]ae Agathe, quoddicitur Novum construstu[m],
- situmTicinensicivitate, quam p[er] preceptum regale illiconcesseram[us], pi[et]ate et auctoritate n[ost]ra et confirmarmarem[us].Nos veroeiusprecib[us] optemperantesdecrevim[us] itafieri. Concedim[us] igitur
- et confirmam[us] dilectissimęuxori n[ost]raeAgeltrudiheredib[us] q[uoque] hac p[ro] heredibussuismonasteriu[m su]periusinsertumcu[m] omnibus [ad iacentii]s et pertinentiisiuste et legaliteradeum p[er]tinentib[us]
- seuaspitientib[us] in singulisfundoris et locis, servis et ancillis, utriusq[ue] sexusfamiliis, aldionis, aldionabus, terris, vineis, campis, pratis, silvis, aquisaquarumq[ue] decursib[us], coltis et incoltis,
- mobilib[us] et immobilib[us] vel quicquit ad ipsum monasteriu[m] [per]tinereiuste et legaliterdinoscitur, om[n]iaomnino in integrum.Et iussim[us] ei hoc n[ost]raeauctoritatispreceptumindeconscribi,
- p[er] quoddecernim[us] atq[ue] iubem[us], utdeinceps de supranominatisreb[us] ipsasuiq[ue] heredes ac p[ro] heredeshabeantpotestatemiurehereditariohabendi, tenendi, fruendi, vendendi, commutandi [et] n[ost]ra
- imperialilargi[et]ate et auctoritateplenissima, sicut lex et iustutuaestunicuiq[ue] homini de suis p[ro]priisfacerereb[us].Quicumq[ue] aut[em] huius n[ost]raemunificentiae violator vel invasorextiterit,
- aut al[iqua]m violentiaminferrepresumpserit, C lib[ras] aurioptimiculpabilishabeatur in p[er]s[olvendu]m, medi[et]atempalatio n[ost]ro et medi[et]atemprefateAgeltrudisuisq[ue] heredib[us] vel cuicu[m]q[ue] easdem res ei
- placueritdistribuere.Et utpresensheclargitio nostra in sua p[er]maneatfirmitate et utveriuscredatur et diligentius ab omnib[us] observetur, manu p[ro]priasubterfirmavim[us] et bulla n[ost]ra
- sigillariiussim[us]. *** Signum (V-V-I-D-O) domniUuidonis, excellentissimi imp[erato]r[i]s. Goderadus not[arius] ad vicemHelbunciarchicancellariirecognovi et [subscripsi]
- Data VIIII kal[endas] mar[tii], indic[tione] VIIII, anno incarnationis d[omi]ni DCCCC XCI. Regnante do[m]no Vuidone in Italia anno regni ei[us] III. Imperiiillius die prima. Actu[m] Roma.In d[e]i nom[ine] feliciter. Am[en].
СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 24, Картон 459, № 13
Краткое каталожное описание:
Диплом Оттона I, императора Священной Римской империи.
Аннотация документа.
Оттон I, по представительству Уберто, епископа Пармского и архиканцлера империи, подтверждает и дарует Ингону, своему верному, его сыновьям и наследникам, земельные владения в графствах Боргарелло (Борго-Вирчелло), Ломелло, Пьомбино, Милан, Иврея, Павия, Пьяченца и Парма, предоставляет судебные привилегии.
СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 24, Картон 459, № 13
Краткое каталожное описание:
Диплом Оттона I, императора Священной Римской империи.
- Innominesancteindividuaeq[ue] trinitatis. Otto divinaordinanteprovidentia imperator augustus. Si fideliumnostrorumpeticionibus, maximeillorum, qui frequenticonamine in n[ost]raefidelitatisobsequiodesudant, aures
- n[ost]raeserenitatisaccommodaverimus, p[ro]mptiores et devocioreseos circa n[ost]r[u]m famulatumeffici non estambiguum. Quocircanoverit om[n]iumsanctae d[e]iaeccl[esi]ae fideliumnostrorumq[ue] praesentium scilicet ac futurorumindustria, cum nos in Kalabriaresidebamus in confine atq[ue] planitiae, quęest
- inter Cassanum et Petra[m] Sanguinaria[m], ibiq[ue] n[ost]roimperialiiure n[ost]risfidelibus tam Kalabrisquamq[ue] om[n]ib[us] ItalicisFrancisq[ue] atq[ue] Teutonicis leges praeceptaq[ue] ordinatimimponerem[us], Hubertum, venerabilem s[an]c[t]ae Parmensisaeccl[esi]ae ep[iscopu]m et archicancellarium, n[ost]ram adiisseclementia[m], quatenus Ingoni, n[ost]rodilectofidelisuisq[ue]
- filiis, Huberto scilicet atq[ue] RibaldoseuObberto, eo[rum]q[ue] heredibus res et p[ro]prietatessibiquovistituloscriptionisseuhereditario no[min]e p[er]tinentes infra regnum Italicumconiacentes n[ost]ra preceptaliauctoritateconfirmarem[us] et corroborarem[us].Cuiusprecibusaclinantes et eiusfidelitate[m] non minima[m] considerantesconcedim[us], donamus,
- largimuratq[ue] confirmam[us] p[er] huius n[ost]ripraeceptipagina[m] pręfatisIngonisuisq[ue] filiiseo[rum]q[ue] heredibusomnemeo[rum] hereditate[m] a patre v[e]l a matresibidimissamseuomnes res et cortesmercata et publicasfunctiones, quaesibi tam hereditario no[min]e qua[m]q[ue] etiamscriptisquibuscumq[ue] p[er]tinerevidenturconiacentes infra regnu[m] Italicum in comitatibus
- videlicet Bulgariensi, Laumelensi, Plumbiensi, Mediolanensi, Evoriensi, Papiensi, Placentini, Parmensi, cortem scilicet de Bercleto. Cortem de Ceretano, cortem de Villanova cum castro sup[er] se habente, corte[m] de Gravalona cum castroCassiolo et Treblado, cortem de Marinasco, corte[m] de Neutri cum castroVicogiboin et villa[m] Sazagoseu infra civitate[m] Novariense[m]
- corte[m] de Veratelmi cu[m] castro sup[er] se habente [et] in Parmense[m] cortem de Tortoliano simul cum castro, corte[m] de Staderiano cum castro et VicoFerdulfi cum castronecnonceteras res et p[re]diaquę infra p[re]taxatos comitatus adiacent cu[m] om[n]ib[us] adiacentiis et pertinentiissuis, uthabeant, teneantfirmiterq[ue] possideant ta[m] ipsi qua[m] sui heredes n[ost]ra n[ost]ro[rum]q[ue] successo[rum] v[e]l om[n]iumhominu[m]
- contradictioneremota. Concedimus et per hoc n[ost]r[u]m preceptu[m] confirmamuseidemIngoni et suisfiliiseo[rum]q[ue] heredib[us], ut ex his p[re]nominatiscortib[us] seu ex cunctis ceteris reb[us] p[er] cartulasvinditionis, donationis, iudicatiseu n[ost]ri n[ost]ro[rum]q[ue] antecesso[rum] p[re]cepto[rum] paginissibisuisq[ue] datorib[us] adq[ui]sitis cu[m] om[n]ib[us] adiacentiis et p[er]tinentiissuisnullusinvadere se temptetauteosdisvestire
- p[re]sumat, sed n[ost]ra p[re]ceptaliauctoritatecorroborati et confirmatiliceateis p[re]dictas res habere, tenere et quietepossideresublata om[n]icontroversia. Concedim[us] etia[m] et p[er] hunc p[re]ceptumconfirmamus, utnullus dux, marchio, comes, vicecomes, sculdassio, gastaldioseu magna parvaq[ue] regni n[ost]ri p[er]sona p[re]nominatu[m] Ingone[m] suosq[ue] filioseo[rum]q[ue] heredesseuhomines
- in eo[rum] p[re]diisresidentes ex his p[re]nominatiscortib[us] et reb[us] p[re]fatisviris p[er]tinentib[us] aliqua[m] publica[m] functione[m] seuteloneumtollere p[re]sumataut ad placitum ire cogat v[e]l lege[m] eosfacereinstiget nisi p[re]nominatosviroseo[rum]q[ue] heredes in n[ost]ra n[ost]ro[rum]q[ue] successo[rum] p[re]sentia et in eo[rum] p[re]diisresidentes in sua. Pertim[us] etia[m] advocatos habere et p[er] inquisitione[m] res suasdefendere et
- ablatassibiadquirere et simoniminacartarumquovisingenio p[er]diderint, hac n[ost]ri p[re]ceptipaginacorroboratiinvestitimaneant et confirmati n[ost]ra largitioneabitalegaliter defendant et ablatalegaliexaminationerequirant om[n]iu[m] hominu[m] eradicatacontroversia.Siquisaute[m] aliquis p[re]sumptor de supradictiscortib[us] v[e]l rebus eosdisvesitire
- autinq[ui]etare sine legaliiuditiote[m]ptaveritseualique[m] censum v[e]l servitiu[m] de om[n]ib[us] p[re]fatis sine illo[rum] donoacceperitaut quoque modo huius n[ost]ri p[re]cepti violator extiterit, sciat se co[m]posituru[m] aurioptimi libras centu[m], medietate[m] kamerę n[ost]rae [et] medietate[m] p[re]taxatisviriseo[rum]q[ue] heredibus.[Quod] utveriuscredaturdiligentiusq[ue] ab om[n]ib[us] observetur, manu propria roborantesanulum
- nostrum inferiusimprimiiussimus.
- Signum domini Ottonis [signum] serenissimiaugusti.
- Ambrosiusius[sic!] cancellariusadyicem [sic!] Huberti ep[iscop]i et archicancellariirecognovit et s[ub]s[crips]it.
- Data XIIII k[a]l[endas] mai [Anno dominiceinca]rnationis. DCCCCLXVIIII anno verodomniOttonisserenissimiaugusti .VIII. Indic[tione] XII. Actum in Kalabria in suburbioCassano. In d[e]inomi[n]e feliciter. Ame[n].
СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 24, Картон 459, № 8
Краткое каталожное описание:
Грамота императора Священной Римской империи Оттона IV монастырю Моримондо.
Аннотация документа:
Император Оттон IV берет цистерцианский монастырь в Моримондо близ Павии под свою защиту со всем его имуществом, подтверждает привилегии, которые тот получил от императора Фридриха IБарбароссы в 1174 г., и предписывает коммунам Милана и Павии защищать имущество монастыря и не принуждать никого из монастыря к клятвопреступению.
СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 24, Картон 459, № 8
Краткое каталожное описание:
Грамота императора Священной Римской империи Оттона IV монастырю Моримондо.
1[…] DIVINA FAVENTE CLEMENTIA ROM[ANORUM] IMPERATOR ET SEMP[ER] AUGUSTUS
2[…] um d[e] Morimundoconstructum in archiep[iscop]atuMediolanensi p[ro]pe Ticinu[m], abb[at]em [et] f[rat]res, [et] res om[ne]s [et] possessioneseor[um] ob D[e]i rev[er]entia[m]
3[…]spertinentiis, quamfelicissim[us] imp[erato]r Fredericusmo[n]asterio p[re]dicto [et] eccl[es]ie d[e] Morimundoconcessit, [et] donaveramus[?]tumeas
4[…]re eidemmo[n]asterio [et] eccl[es]ie [et] abb[at]i [et] f[rat]ribus ad habendum [et] tenendum [et] possidendum [et] utendumlibere [et] secure et paci-
5[…] v[e]l p[er]sonisseualicui loco v[e]l p[er]sone p[re]stito v[e]l acto d[e] aliquib[us] rebus constitutis infra fines sive in confinib[us] p[re]dictar[um] curiarum
6[…] v[e]l debeat v[e]l p[re]sumatip[su]m mo[n]asterium v[e]l alique[m] p[ro] ip[s]omo[n]asterio v[e]l ei[us] possessiones d[e] cet[er]o inq[ui]etare v[e]l molestareseuconveni[r]e
7[…] [p]ossessiones [et] curias cum om[n]ib[us] ear[um] p[er]tinentiiseidemmo[n]asterio ab om[n]ib[us] p[er]sonis [et] univ[er]sitatib[us] deffendat [et] manuteneat [et] def-
8[…] utnullo m[odo] de cet[er]o artent v[e]l cogant v[e]l artari v[e]l cogi p[er]mittant abb[at]emeiusdemmo[n]aste[rium] nec f[ra]treseiusaliquod[factum tum]
9[…] eidemmo[n]asterio […] a nob[is] […] p[re]dicta memoratu[m] mo[n]asterium v[e]l
10 abb[at]emsive f[rat]res eiusdemmo[n]asteriimolestaverit […] in auereseupersonisaliquo m[odo], in banno n[ost]roeu[m] po[…] ab […] medietasfisco n[ost]ro et rel[i]q[ua] pass[is] in-
11 iuriam p[er]solvat[ur].Ut vero h[ec] p[re]sens p[re]ceptionis n[ost]re pagina sub secuturis t[em]p[o]rib[us] rata [et] in[con]vulsa p[er]maneatmanu p[ro]p[ri]aeamcorroboravim[us] et […]statis n[ost]re sygilloiussi[…]
12 Hui[us] rei testes sunt: comes Yldeprandin[us] d[e] Tusia, Guill[ielmus] marchioMontisferrati, [et] Guill[ielmus], marchio Malaspina, [et] Manfredus, marchio d[e] Salucia, Ycilinus d[e] Onario [et] Salinguerra […] alii qua[m]pl[ur]es m[ulti] testes.
13 SIGNUM DOMINI OTTONIS QUARTI ROM[ANORUM] IMP[ER]ATORIS INVICT[I]SSIMI
14 Ego ConradusSpiren[sis] ep[iscopu]s imp[er]ial[is] aulecancellari[us], vice d[omi]niTheod[e]riciColonien[sis] archiep[isop]i [et] toci[us] YtalieArchicancellarii, recognovi.
15 Acta sunt h[oc] anno D[omi]nice Incar[nationis] mill[esim]o ducent[esim]o duod[e]cimo, indic[tione] XV, Regnante d[omi]no Ottone Quarto Rom[anorum] Imp[erato]re gl[orio]so, anno regni […]
16 Dat[um] apud Laudam XI. Kal[endas] Februarii.
СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 46, Картон 654, № 1, л.62-63
Градуал (Graduale/Antiphonariummissae). Вторая четверть XIVв. Латинский язык.
Исторический комментарий:
Градуалами (от лат. gradus – ступень) назывались в Западной Церкви антифоны, исполнявшиеся во время литургии после первого чтения. По одной из версий название происходит от “степенных псалмов” (canticagraduum – Пс 120–134); по другой – от исполнения певчим соответствующего респонсория со ступеней амвона. Градуалами же стали с начала XI в. называться сборники антифонов, исполнявшихся во время мессы, куда кроме собственно градуалов позднее вошли и другие песнопения, составляющие часть праздничных богослужений и рядовых месс (другое название – 626 мессы). Книги предназначались для хора, чем объясняется их размер.

СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 46, Картон 654, № 1, л.62-63
Градуал (Graduale/Antiphonariummissae). Вторая четверть XIVв. Латинский язык.
[P. 61. admissammaioreintroitus. P. 62] Puernatusest | nobis et filius | datusestnobis | cuius imperium superhu|merumeius et vocabi|turnomeneiusmagni[P. 63] Consilii angelus [versus] Cantate domi|no canticum novumquia mirabilia | fecit. [Versiculum] Gloria [Graduale] Videruntom|nes fines terresalutare | deinostriiubilatede|oomnis terra [versus] | [P. 64. Notum fecit dominus salutaresuum ante conspectum gentium revelavitiustitiamsuam. Alleluya].
СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 13, Картон 290, № 5, л.1
Краткое каталожное описание:
СанчоIV ГарсесПеньяленский, король Наварры(1054-1076). Дарение в пользу господина Санчо.
Аннотация документа:
СанчоIV ГарсесПеньяленский, король Наварры (1054-1076) дарит господинуСанчо монастырь Сан-Мигель со всеми угодьями, расположенными в Элезонской долине. Взамен и в подтверждение дарения король получает коня стоимостью 100солидов.
СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 13, Картон 290, № 5, л.1
Краткое каталожное описание:
СанчоIV ГарсесПеньяленский, король Наварры(1054-1076). Дарение в пользу господина Санчо.
- [Хризма] [Инициал короля: Santiusrex] InnomineDomi Ego Santius Dei gratia rex. Nullius cogentisimperionecsuadentisingenio, set propria
- et spontaneavolumtate, tibidomnoSanciofacio hanccartam de ipso monasterio Sancti Micahelis
- qui estsitum in valleElesonis, ut ab isto die ad in antea, cum omni suahereditate, tamterrasquamętiam
- vineas, ortos, introitos vel exitos, sit tibiingenuo. Similiter donotibi una sernamea qui estibiprope,
- que dicuntserna de illasNoceras; et аliаserna in prato de Orkanos et est circa illa via. Et hęc omnia
- supra scripta donatioconcedotibifirmissima, ut in tua vita abeasilla(m) sine ullainquietudine;
- et post mortem cui tueamvolveris dare, abeaseamconfirmatam sine ullainiuria nullius hominis.
- Tu vero in confirmationehuius scripture donastimichi uno kaballovalenteС
- Si quis homo istiusseculitibi superhuncmeumtestamentuminquietarevolverit, anathema mara-
- nata in perpetuum; post mortemvero cumIudatraditoreteneat parteminferorum et cumdiabolo sentiatportionem.
- Ego Santius rex, qui hanccartamfieriiussi,manumea hoc signosignabi [подпись]
- Facta scriptura testamentihuius vel donationisdiscurrente anno Incarnationis Domini millesimo centesimo
- atq(ue) undecimo, die primokalendarumdecembrium, in Calagorra, feria prima quodestdomi Regnanteregedomno
- Sancio in Naiara, Pampilona vel Alaba; ępiscopodomnoMunnio in ępiscopatuAlbailde. Senior Enneco
- LopizdominanteNaiaramtesti Senior Antonino Nunniz in Tobia testis. Senior Lope Velasquiz in Matrize testis. Senior Garcia Livarriz
- prepositi(u)s negotiiregis testi Domno Galindo prepositius domus SanctęMarięNaiare testis. AlkaldedomnoKiram testis.
- Senior Garcia Fortunionesmaiordomus testi SeniorGarcidoFortunionesstabularius testis. Senior Fortunio Enneconis
- Alferiz testi
- Ego Ennecoscribaregisnotabit et manumea hoc signo [нотариальныйзнак] signabit.
СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 47, Картон 626, № 37
Краткое каталожное описание:
Фрагмент Антифонария (Antiphonariumofficii) Абруццо (Терамо), третья четверть XIVв.
Латинский язык.
Исторический комментарий:
Антифонарий — это сборник песнопений, исполняемых хором и солистом во время ежедневного богослужения, т. е. оффиция (совр. название – литургия часов), вне мессы.
Песнопения делятся на антифоны и респонсории. Антифон — поочередное пение солиста и хора или двух частей хора, как бы ведущих диалог. Респонсорий — пение в форме диалога солиста и хора. Представленный фрагмент содержит часть третьего антифона первого ноктюрна, часть третьего респонсория первого ноктюрна и версикул, исполняемые во время утренней службы в честь св. Троицы (deTrinitate). Версикул — небольшое песнопение оффиция, краткий формульный распев. Версикулы, обычно исполняются респонсорно: первое полустишие (обозначается символами «V» или «℣») исполняет солист, второе (обозначается символом ℟) — хор.
СПбИИ РАН. Западноевропейская секция. Коллекция 47, Картон 626, № 37
Краткое каталожное описание:
Фрагмент Антифонария (Antiphonariumofficii) Абруццо (Терамо), третья четверть XIVв.
Латинский язык.
[Ps.] Celienarranta[ntiphona] Te semper idemesse vivereetintelligere p[rofitemur]. | ℣.[ersiculus]benedica|muspatrem | etfilium | cumsanctospiritu. |℟.[esponsorium] Domini e[st] t[erra] [et plenitude eius]. [Responsorium] Benedicat | nosdeusdeusnosterbened[icat]